نوشتار حاضر به بررسی نقش بارز هویت مکان در هویت شهر و تاثیر آن در ارتقای هویت شهروندان می پردازد . فقدان هویت شهر و مکان و ابعاد آن در فضاهای شهری مشکلاتی را در هویت فردی شهروندان و پیوند روانی آنها با مکان ، میزان حضور افراد در فضا و خصوصیات کالبدی مکان ها به وجود می آورد و بدین سان به کاهش انواع فعالیت های فیزیکی و اجتماعی در محیط منجر می شود .بر این اساس طراحی فضاهای شهری باید به گونه ای باشد که ضمن ایجاد محیط های با هویت سبب ارتقای هویت فردی شهروندان شود و همچنین میزان حضور شهروندان و تعاملات اجتماعی آنها را افزایش دهد . بنابراین هدف مقاله حاضر بررسی ابعاد هویت شهر و مکان و رابطه ی آن با هویت فردی است . نتیجه ی مطالعات نشان می دهد تاثیر ابعاد  اجتماعی ، کالبدی و روانی هویت بر پیوند روانی با فضا نقش بارزی دارد و نتیجه ی چنین ارتباطی در ارتقای پیوند روانی شهروندان با محیط تاثیر گذار است و از طرف دیگر محیط های بی هویت ضمن ایجاد برش و عدم وابستگی در شهر سبب کاهش حضور شهروندان در فضاهای شهری می شود .
واژگان کلیدی : هویت فردی ، هویت مکان ، هویت شهر فضای شهری .
مقدمه : شهر و مکان یعنی جایی که ما به آن تعلق داریم و تنها با حضور انسان با معنا می شود و تنها با حضورانسان با معنا می شود و انسان نیز تنها با با داشتن مکان با معنا خواهد شد و در این میان ،  حلقه اتصالی وجود دارد که به آن معنا نیست که هویت مکان لزوماً تغییر کندیا از دست برود . یکی از اصول و شرایط لازم برای ادامه ی زندگی انسان وجود کانون های پایدار زندگی است ، یعنی مکان هایی که هویت فرد را در طول زمان حفظ نماید . در واقع هویت مکان به ویژگی های قابل تشخیص مکان بیرونی اشاره دارد . هویت مکانی بخشی از هویت شخصی است و بازتابی از وجوه اجتماعی و فرهنگی مکان است که در غنای شخصیت فردی نقش محوری خواهد داشت و به عنوان راهی تعریف می شود که هر مکان هویت فرد یا مردم را مشخص می کند و خاطرات و هویت مکان را یه نمایش می گذارد  . معانی و تعلقات که از نشانه های مکان هستند ، کمبود آنها سبب سست شدن و ضعیف شدن هویت شهر و مکان می شود اما متاسفانه امروزه ارزش های مکان ها به فراموشی سپرده شده است و حس بی مکانی و لا مکانی جایگزین آن شده است .
هویت شهری :
هویت شهر، برآیند همه نیروهایی است که بر آنند تا شهر را به عرصه ی کالبدی – اجتماعی منسجم و خانه ای برای زندگی مشترک خانواده شهر مبدل سازند . اگر شهر مفهوم و اعتبتر خود را به عنوان فضای اطلاع رسانی از دست بدهد و برنامه های آن از بازخورد اطلاعات مربوط به حقایق شهر نشات نگیرد ، نه تنها انگیزه ای برای زندگی اجتماعی و مشارکت مردم در بازار تولید ارزش ها و هویتشان وجود نخواهد داشت ، که مد نیتی نیز در انتظار شهرهایمان نخوانهد بود .
2-1 مفاهیم و تعاریف هویت شهری
هویت شهر حالتی از اندیشه ، انسجامی از عادات و سنن ، عواطف و افکار و رفتارهای سازمان یافته ی ساکنان شهر است که به عنوان جزء لاینفک عادات زندگی شهری به فرهنگ شهری منتقل شده اند . هویت شهر ، به عنوان شاخص ترین نمود فضایی هویت جامعه ، عهده دار تبین ارزش ها ، هنجار ها و روابط انسانی در ساخت فضایی شهری است . هویت شهر چارچوبی است برای تبیین تمایز وتفاوت کیفیات برجسته و شاخص شهر ها . هویت شهر ماکت همزمان شده فرهنگ اجتماعی و فضایی نسل های گذشته و کنونی ساکنان در آن است . هویت شهر با انطباق محیط کالبدی و اجتماعی ( به عنوان متغیرهای مستقل ) از طریق تشخیص همگرایی آنها در محیط فرهنگی یا نمادین ( به عنوان متغیر وابسته ) قابل تشخیص و بیان است . هویت شهری مقوله ای کالبدی است و ناشی از شکل کلی و فرم شهر است . هویت شهری چیزی جز خاطره ی جمعی افراد ساکن یک شهر نیست و شهر بدون خاطره فاقد هویت است .  آنچه هویت شهری را پدید می آورد هماهنگی اجزا و عناصر شهری است که کلیتی هماهنگ پدید می آورند . هویت شهری ، تاریخ  یک ملت منعکس در جسم و روح شهر است . هویت شهر به تنهایی شامل هیچ کدام از موارد یاد شده نمی باشد ، بلکه همه ی آنها با هم در سنتزی تام و تمام است ؛ کلیتی است با ابعاد گوناگون و مفهومی است با سلسله مراتب متعدد ، در هم تنیده و پیچیده .
مامفورد ، مسئله ی اصلی شهر سازی مدرن را هویت شهری می داند و معتقد است نوسازی شهری عصر حاضر از نظر معماری و اجتماعی فاقد شخصیت است . وی می گوید شهر ها در گذشته واجد وحدت بصری بودند و با فرم هایی که به تدریج پیچیدگی بیشتری می یافتند ، شیرازه ی اجتماعی جوامع را بوجود می آورند ولی در شهر سازی معاصر ، نظم خشک مقیدی جای تنوع اجتماعی گذشته را گرفته است .شهر ها زمانی از خود شخصیت و موجودیتی داشته اند ، لیکن امروز این شخثیت و موجودیت از میان رفته است و تمام آنها به توده های مشابه یکنواختی بدل گشته اند . والتر بور : شباهت بیش از حد شهر ها به یکدیگر خطر بسیار جدی است که هویت فضاهای شهری را تهدید می کند  . و چرا که نیروهایی که بر آیند فعالیت آنها منجر به چنین یکنواختملامت باری است ، قدرتمند و پر نفوذند . وی همچنین معتقد است که اگرچه همه شهر ها مجموعه ای از ساختمان ها ، خیابان ها و فضایی بین آنها هستند و احتمال شباهت آنه به یکدیگر دور از انتظار نیست . با این حال شهر ها و شهر های سنتی و کهن به حدی با یکدیگر فرق دارند که هر کدام دارای هویت خاص خود می باشند؛ در واقع ، تمام شهرها یک وجه اشتراک هم دارند و آن منحصر به فرد بودن آنهاست . در عین حال مفاهیمی که به عنوان مترادف هویت و یا به عنوان صفت های عرصه ی شهری به کار می روند ، مفاهیمی چون ریشه دار ، بی ریشه ، القا ء کننده ی تاریخ ، آرامش بخش ، دارای اغتشاش ، خوانا ، ناخوانا ، فروتن ، مردم وار ، ضد مردمی ، تماماً دو وجهی های مربوط به هویت اند که گویای دو عنصر مهم یعنی مکان و تاریخ در بحث هویت شهری به شمار می روند .
 

2-2 منابع شناخت هویت شهر
منابع شناخت هویت شهر در سه سطح ، شاخص ها و نظام های سطح کلان هویت شهر ، شاخص ها و نظام های سطح میانه هویت شهر و شاخص ها و نظام های سطح خرد هویت شهر قابل بررسی است .
 
2-3 عناصر و ابعاد هویت شهری
ابعاد هویت فضایی و از جمله هویت شهری عبارتند از تاریخ ، مکان ، جمع دوره ی خاص تاریخی ، متن روابط اجتماعی عام و خاص و احساس تعلق فردی ، خانوادگی ، گروهی ، قبیله ای ، مکانی ( شهری و روستایی و محله ای و ملی ) ، رویداد های فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی ، دگرگونی های جامع ای حقوق و وظایف شهروندی یا فقدان آنها ، سطح فناوری ، روابط کهتری و مهتری ، جایگاه طبقاتی ، روابط بین المللی و جایگاه ملی . هویت شهری از خلال کنش و واکنش عناصر یاد شده و از تضادها و فصول مشترک آنها سر برمی آورد ، می بالد ، می پاید ، دگرگون می شود و حاوی وجوه منفی و مثبت متعددی است . در این نمودار در واقع ضمن معرفی عناصر و ابعاد هویت مکانی ( شهری) ، سلسله مراتب انواع هویت نیز معرفی شده اند که از هویت فردی ( ویژگی های فردی ، جنس ، سن ، شغل ، محل تولد ، وابستگی های فکری ، سیاسی علایقی ، گذراندن اوقات فراغت و غیره ) هویت محله ای ، هویت عرصه ی خصوصی ( عضو خانواده ، مسئله ی خلوت ، حقوق خصوصی ) ، هویت عرصه ی عمومی نهادهای مدنی ، عرصه های محلی شهری ، عضویت ها و تعامل با دیگران تا هویت ملی و جهانی را در بر می گیرد که تمامی این هویت ها در دو بستر کلان یعنی ساختار ویژه ی جامعه در هر زمان و مکان مفروض و عنصر تاریخ که ظرف خاطره ی جمعی و فردی است را در بر می گیرد . چنین مدلی در عین حال پویا ، حاوی تضاد و روابط و فرایند هایدیالکتیکی ( مناظره ای ) است .

2-4 محورهای تاکید هویت شهر 
محورهای تاکید هویت شهر بر عواملی از قبیل نمادها و مبادله ی نماد ، ادراک هویت فضا و همگرایی هویت اجتماعی و کالبدی شهر بستگی دارد . نماد ، نتیجه فرایندی شناختی است که به تبع آن ، موضوع ، ورای استفاده کاربردی یا ابزاری ، معنایی ضمنی پیدا می کند . در واقع نمادها شیوه های غیر کلامی برای برقراری ارتباط هستند که مردم برای تبادل پیام های خود ، پیشینه خود ، شئونات اجتماعی و جهان بینی خود از آن استفاده می کنند . منظور از ادراک هویت  فضا ، فرایندهای بنیادین رفتار و ماهیت انسان ( شناخت ، عاطفه و ارگانیسم ، شخصیت ، وابستگی های اجتماعی و فرهنگی ) ، ماهیت محیط ( قابلیت ، اطلاعات ادراکی ، مفهوم و تصویر ذهنی ) ، تشخیص همگرایی هویت اجتماعی و فضایی در محیط شهری از طریق شناخت رابطه ی عمیق توام با درک منطقی ، تعلق و وابستگی به مکان می باشد .

2-5 آرمان ها و اهداف احراز شده ی هویت شهر
بازنمایی و معنا بخشیدن به کیان انسانی ، حکمت شهر ، مظاهر شهریت ، کلام و زبان و شیوه خاص زندگی شهری .
طرح و بنای شیوه ی نوین زندگی شهری مبتنی بر تهذیت اخلاقی مدنی ، نگرش جمعی و صیانت از ارزش های شهروندان ، تنظیم سناریوی بهبود روابط انسانی در محیط شهری و به رسمیت شناختن نقش و مسئولیت افراد جامعه .
مراقبت از هویت های فردی و جمعی ، ارزش های رایج مقبول و آمال مشترک شهروندان در محیط شهری ، با ایجاد ثبات و روند زندگی فرهنگی شهر .
برقراری ارتباط بین طراحی شهری و اشکال زندگی اجتماعی ، فرهنگ ، خصوصیات قومی / نژادی و گرایش های رفتاری ساکنان شهر با جستجو در مبانی بومی نظم و ساخت شهر .
تثبیت ، تجهیز و گسترش چشم اندازها ، نشانه ها ، نمادها ، و اشیایی که در متن فضای شهری متبادرند و فرهنگ عامه و مظاهر متحسن گذشته و حال شهر ، تصور صریح و ظریف متمایز شهر را برای نسل های مختلف ساکن در آن حفظ ، تداعی و منتقل می کنند .
ایجاد پیوستگی و یکپارچگی بین تقسیمات هویتی شهر ، محورهای اصلی زندگی اجتماعی ، فضاهای عمومی و برقراری رابطه ی بین آنها در فضای کالبدی شهر .
ساماندهی و گسترش موقعیت های و فضایی عمومی فراهم کننده فرصت ها و تماس ها لذت بخش و واحد مطبوعیت ، سرزندگی و نشاط زندگی جمعی و احساس آسایش و ارتباط . در نتیجه هویت شهر و فضاهای شهری ، مجموعه ای از عوامل زیر می باشد . 
 

هویت فردی هویت مکان هویت عرصه های خصوصی و عمومی هویت تاریخی سیاسی اجتماعی و فرهنگی یکبارچگی فضایی و بصری شهر،استخوان بندی شهر و نمادهای بومی معماری شهر که تمامی این عوامل بر شاخص و متمایز بودن شهرها و فضاهای شهری از یکدیگر تاثیر دارد.

3- مفاهیم مکانی هویت مکان
هویت مکان به ویژگی هایی قابل تشخیص مکان بیرونی اشاره دارد که این ویژگی ها سبب شاخص شدن مکان و افزایش خوانایی ان میشود.هویت مکان یاداور اتفاقات و گذشته ی مکان برقرار میکند.  معانی و تعلقات از نشانه های مکان هستند که به طور غیر قابل تفکیکی در فهم ما از مکان های مختلف به هم پیوند خورده اند و کمبود آنها سبب تضعیف هویت مکان و کمرنگ شدن تاریخ مکان می شود.از طرف دیگر، تشخیص  نمادها و نشانه های موجود در مکان،فرهنگ کلی مکان،خاطرات جمعی،هویت مکان و گذشته آن را تقویت میکند و در نتیجه،اگاهی فرد نسبت به مکان را افزایش می دهد و فرد میتواند پیوند روانی عمیقی با مکان برقرار کند. سیمای کالبدی،فعالیت ها و معانی مواد خام هویت مکان اند و دبالیکتیک بین آنها،روابط ساختاری بین این هویت است {9ـافروق،1377}
مکان ها نقش حیاتی در توسعه و حفظ هویت گروهی مردم بازی می کنند.بنابراین مکان ها قابل ملاحظه ای در حفظ و ارتقای هویت جمعی ایفا می کنند و ادراک مکان به عنوان فرایندی تجربی،حس تعلق به مکان را در مردم تشویق میکند و حس آرامش و آسایش را ایجاد مینماید و میزان وابستگی به مکان را افزایش میدهد.هویت یک مکان یا یک رویداد را میتوان از طریق ازمایش های ساده شناخت و بازشناسی،توصیف و تحلیل نمود و به صورت تقریبی اندازه گیری کرد.در این بخش به بررسی عوامل موثر و ابعاد و معیارهای هویت مکان ببردازیم.

3ـ1ـ مفهوم مکانی هویت
اگر در شناخت هویت مکان،مفهوم جامع هویت مورد استناد قرار گیرد،وجود دامنه ی وسیعی از خصائص و ویژگی های عینی و ذهنی استنباطی مکان،عملا راه به جایی نخواهد برد.بنابراین ضرورت خواهد داشت: ـ هدف،مقیاس و چارچوب موضوعی تشخیص هویت مکان از مجموعه خصائص آن تفکیک شده باشد ـ قواعد و سنجه هایی بر تشخیص موضوع هویتی مکان ناظر باشد

3ـ2ـ فرایند هویت شناسی مکان
هویت شناسی مکان فرایند زیر را طی میکند.
الف :در مراحل اولیه ی تشخیص هویت مکان،موجودیت آن شناخته میشود و یا کامل تر شدن و بیچیده تر شدن مراحل تشخیص هویت مکان،ویژگی ها و تمایزهای آن اعتبار بیدا میکنندو به عبارت دیگر،با توسعه ی هویت شناسی،ازاهمیت موصوف کاسته و به اهمیت صفت افزوده میشود.
ب :در نهایت باید بین مخاطب و بهره بردار مکان و هویت مکان رابطه ای وجود داشته باشد تا بین هویت واقعی مکان و هویت ذهنی بارگذاری شده روی آن افتراقی وجود نداشته باشد و هویت منعقد شده همان ویژگی هویتی مورد انتظار باشد.

3ـ2ـ1ـ عناصر هویتی یک مکان و شهر
از آنجا که هر مکان دارای دو بعد کارکردی و کالبدی است،لذا ابعاد مختلف هویت نیز وابسته به دو وجه مذکور خواهد بود،که عبارتند از عناصر طبیعی،عناصر مصنوع و عناصر کارکردی.

3ـ2ـ2ـ عناصر طبیعی و بستر مکانی یک شهر
نمود ظاهری از یک شهر در نگاه نخست می تواند شامل عناصر طبیعی و بستر مکانی آن باشد که اغلب به عنوان عناصر و میراث طبیعی در نظر عامه مردم خود نمایی میکنند. زاینده رود یک عنصر هویت بخش اصفهان است که امروزه بدلیل عدم توجهات و شتابزدگی طرح های توسعه تا حدودی کمرنگ تر شده است .

3ـ2ـ3ـ عناصر مصنوعی یا ساخته شده یک مکان
شکل و ساختارظاهری یک مکان علاوه بر ساختار طبیعی،توسط عناصر و سازنده هایی مصنوع به دست انسان شکل  میگیرد ، به عبارتی بافت کالبدی و ساختار مکانی فضاهای شهری یک از مهمترین ابعاد هویتی فضاهای شهری را تشکیل می دهد .از طرفی همین محیط محیط مصنوع است که به عنوان آیینه ای تمام نما از تاریخ و رویدادهای ان مطرح میگردد. از این روی،وجه حاضر از مکان مهم ترین وجه تمایز میان شهرهای نو و کهن تلقی میشود و در طراحی یا توسعه یک شهر باید مد نظر باشد.هر کدام از این عناصر نیز بر اساس عملکرد خود میتوانند به عناصر عرصه های عمومی و باز شهری و فضاهای کارکردی و به عبارتی بسته شهری(فضاهای مسکونی،خدماتی،تجاری و...)تفکیک شوند که از این میان نماهای شهری و فضاهای شهری بر اساس ویژگی های کالبدی و نقش کارکردی ویژه خود به عنوان اولین رکن هویت بخش این بخش از عناصر شهرهای امروزی مطرح می گردند. 

3ـ2ـ4ـ عناصر کارکردی یا محتوای مکان
با قبول مکان به عنوان مفهومی زنده دیگر نمیتوان تنها به بعد ظاهری آن نگریست.اگر بعد یک مکان را منبعث از ابعاد هویتی انسان ها بدانیم،میتوان شاخه هایی با کارکردی هویت مکان را در حوزه های اجتماعی،فرهنگی،سیاسی و اقتصادی طبقه بندی کرد.

3ـ2ـ5ـ عناصر اجتماعی(سیاسی و فرهنگی)مکان
این عناصر که اغلب با عنوان جغرافیای انسانی شناخته میشوند شامل جمعیت (کمی و کیفی)و فرهنگ مکان یا شهروندان (نژاد،زبان،هنر،بوشش و...)می گردنند. در این بعد انسان به عنوان محوریت اصلی تلفی می شود علوم ، فنون ، مهارت ها ، اندیشه ها و تجارب با ارزش و سودمندی که از دیگران یا از گذشته بدست می آوریم در تحلیل نهایی در این بعد از هویت قرار خواهند گرفت ،همان گونه که خط،لباس، روشهای تولید،آداب و رسوم و عقاید،جشن ها و اعیاد و بسیاری از چیزهای دیگر که از مولفه های ملی و عناصر هویت و متعلقات فرهنگی خویش میدانیم نیز در میان اینعناصر طبقه بندی می شوند.بر این اساس توجه به هویت اجتماعی(فرهنگی ـ سیاسی)در راستای شناخت هویت واقعی مکان گریز ناپذیر است.

3ـ2ـ6ـ عناصر اقتصادی مکان
یکی از ابعاد هویت بخش در فضاهای شهری فعالیت هایی است که توسط ساکنان آن از گذشته تا به امروز پایه های اقتصاد مکان را تشکیل میدهد. این فعالیت ها را می توان با عنوان عناصر اقتصاد مطرح نمود . برخی از این فعالیت ها که به طور ویژه در مکان ها و یا شهرهای خاصی وجود دارند و به یک مکان ویژه جغرافیایی اختصاص دارند، به عنوان یکی از مهمترین ارکان هویتی شهر یا مکان خودنمایی می کنند که از ان میان میتوان به فعالیت های گردشگری، صنایع دستی و فعالیت های ویژه و با بومی موجود در هر مکان یا شهر اشاره نمود.
http://www.archnoise.com/urbanism/10/urban-didentity02.htm

3ـ3ـ رابطه ی هویت مکان و انسان
رابطه ی بین انسان و مکان دو طرفه است،زیرا کنش و خواست انسانی معنی را به فضا مرتبط میسازد وفضای خالی را به یک مکان تجربه شده تبدیل میکند و میتواند بر انسان تاثیر متقابل گذارد.به همین خاطر هویت مکان بخشی از هویت شخصی است و بازتابی از وجوه اجتماعی و فرهنگی مکان است که در غنای شخصیت فردی نقش محوری خواهد داشت. هویت به عنوان راهی تعریف می شود که هر مکان هویت فرد یا مردم را مشخص می کند . به این ترتیب مکان ها در افراد مختلف حس های متفاوتی ایجاد می کنند و نقش و شخصیت و تجارب گذشته افراد نیز در دریافت این حس موثر است.برخی از فضاها ان چنان روح مکان قوی دارند که بر انسان های مختلف تاثیرات مشابه می گذارند.هویت مکان بر سلامتی روحی و روانی انسان نقش بسیار مهمی دارد و بر روی روابط انسان،محیط تاثیر می گذارد.هویت را میتوان تجلی فرهنگ در محیط دانست،زیرا مکان ها از انسان معنا می گیرند و انسان نیز مجموعه ای از باورها و اندیشه ها است که فرهنگ او را شکل می دهد و نمود و تجلی از فرهنگ انسان را در مکان و محیط می توان مشاهده نمود که همان هویت اوست.شخصیت هایی مانند شولتز سعی در ملموس کردن این مفاهیم  بلند انسانی(هویت و فرهنگ)داشته اند.انچه اثری را در نگاه عموم با هویت و یا بی هویت جلوه می دهد،تعلق یا عدم تعلق ان به هویتی جمعی و پایدار است.در این نگاه اثر با هویت اثری است که هویت ان در راستای هویت جمعی باشد، همچون یک بنای تاریخی در یک بافت تاریخی،و اثر بی هویت اثری است که هویت ان در تعارض با هویت جمعی باشد، مانند یک بنای مدرن در یک بافت تاریخی.گاه هویت یک اثر چنان قدرتمند است که هویت جمعی را تحت تاثیر قرار می دهد ، یک اثر تاریخی در یک بافت مدل هر چند به لحاظ هویتی با آن در تعارض است ، اما خود چنان هویت غالبی دارد که بر هویت مدرن غلبه می کند (رضازاده1388) در نتیجه ، عوامل موثر بر ارتباط احساسی افراد با مکانها : پویایی ، جنبش ، محرومیت (ضعف ها) و کمبود های موجود در مکان ) و ایجاد فضاهای تعلق هستند. هویت یک مکان آمیزه ای خاص است از روابط اجتماعی و بدین خاطر ، همواره «بدون ثبات ، مجادله ای و چندگانه» می شود (مدنی پور 1379،23)در شکل دهی به هویت مکان نقش مفاهیم و تعلقات در ساختار مکانها با ادراک قوی از مکان مهمتر از توجه به نوع کارکردو نقش عناصر فیزیکی و فعالیت ها است. هویت شهر و مکان بر عواملی از قبیل اهمیت مکان ، ابعاد تاریخی مکان ،ارتباط بین گذشته و حال ، انطباق ، مکان یا فعالیت های
انسانی ، ادراک درونی و بیرونی افراد ، سر زنده گی ، تنوع ، فرهنگ ، ساختار اجتماعی-سیاسی مکان  تاثیر می گذارد و همچنین وجود دموکراسی و ارتقاء مشارکت اجتماعی از عوامل تاثیر گذار بر هویت مکان هستند که متاسفانه در فضا های شهری ما به فراموشی سپرده شده است .

 

3ـ4ـ تعریف هویت مکانی
بخشی از شخصیت وجودی هر انسان که هویت فردی وی را میسازد مکانی است که او خود را با آن شناسایی میکند و به دیگری میشناساند وی هنگامی که راجع به خود فکر میکند،خود را متصل به آن مکان میداند و آن مکان رابخشی از خود بر میشماردو میان او و آن مکان رابطه ای عمیق وجود دارد. چنین رابطه ای عمیق تر از صرف بودن در آن مکان با مواجهه با آن مکان است به گونه ای که آن را «خود همانی با فضا» تعبیر کرد . هویت مکان بخشی از زیر ساخت هویت فردی انسان و حاصل شناخت های عمومی او درباره جهان کالبدی است که انسان در آن زندگی می کند . (رضازاده 1385,236)،هویت مکانی،ممکن است به عنوان مبنا و زیر بنای خود شناسی درک شود که متشکل از ادراکاتی درباره جهان واقعی است که فرد در ان زندگی می کند.در مرکز این جهان واقعی،ادراکات گذشته ی محیطی شخصی است. گذشته ای متشکل از مکان ها،فضا ها که ویژگی های انها به صورت سودمند و موثر در تامین نیازهای زیست شناختی،روان شناختی، اجتماعی و فرهنگی شخص به کار گرفته شده اند.هویت مکانی پیوند نزدیکی با هویت شخصی پیدا میکند و می گوید من کجایی هستم یا به عبارتی اهل کجا هستم با چه کسانی هم هویتم.

 
3ـ5ـ نقش فضاهای شهری در تثبیت هویت مکانی
فضاهای موجود در شهر و در مقیاس های مختلف،نه تنها باعث تنوع در بافت های شهری میشود،بلکه بحث هویت زایی را بافت و شهر به وجود می اورد،چرا که عملکرد چنین فضای شهری به مرور زمان ذهنیت و خاطره ای،در ذهن آدمیان جای میدهد و جون چنین امری به علت بستر تعاملی آن منتج از زمینه های فرهنگی و اجتماعی است ، می تواند همچنان که در ایجاد این همانی فرد با فضا موثر باشد ، زمینه را برای تثبیت آن و ارتقای فرهنگ شهروندان فراهم کند ، این فضاها نقاطی هستند که محل برخوردها ، ملاقات ها ، نشانه ها و در یک کلام قلب تپنده شهر را تشکیل می دهند . فضای شهری با حضور و مکث معنی دار انسان و به منظور و مقصود معینی در ارتباط با حرکت جمعیت موجودیت می یابد و علاوه بر آن جلوه های روشنی از یک فضای ایجاد کننده ارتباط ، تماس و فعالیت ادمی را نمایان می سازد.اگر کیفیت اقامت و گذراندن اوقات فراغت در آن مطلوب باشد،یا انبوه جمعیت، آمد و شد مداوم مواجه می شود که دال بر جاذبه و کشش آن است، و با پیاده مداری فضاهای شهری و طراحی عناصر هویت بخش و بازافرینی هویت موجود در فضا می توان پیوند روانی، تعاملات اجتماعی، حس تعلق، وابستگی و عشق به مکان را ارتقابخشید . فضاهای شهری با نمایش هویت و تاریخچه مکان، ، هویت و گذشته گمشده افراد را به آنان بر می گرداند . مهمترین عوامل تاثیر گذار بر هویت مکانی شهروندان ، حفظ نقاط خاطره انگیز موجود در مکان ، طراحی بر مبنای ایجاد ادراک و پیوند قوی بین فرد و مکان ، افزایش احساس تعلق در مکان و در نتیجه افزایش هویت جمعی و حس نوع دوستی می شود و کمبود هر یک از این عوامل سبب سست و ضعیف شدن هویت مکانی می شود

 
4ـ نتیجه گیری
اگر در فضای شهری تغییراتی داده میشود،باید با توجه به این نکته باشد که خاطره ای در این فضا  نهفته است که برای بسیاری ارزشمند است و دیدن این فضا میتواند بسیاری از خاطرات را دوباره زنده کند.تغییرات فاحش و کلی در فضاهای شهری همه ی خاطرات را از بین میبرد،این خاطرات بخشی از زندگی مردم است که باید وجود داشته باشند تغییرات در فضاهای شهری باید حفظ و نگهداری خاطرات فردی و جمعی را نیز تامین کند.حفظ خاطرات میتواند حس تعلق خاطر به فضا را بیشتر کند و حس تاثیر گذاری بر فضا را توسط انسان تقویت نماید.مردم علاقه مند به حفاظت و هویت  هستند و باید این امکان فراهم شود که علایق،نیازها و ارزوهای آنها زیربنای تصمیمات و فعالیت های مهم در تشخیص هویت مکان و مکان های مورد حفاظت باشد.ساخت مکان مشارکتی فرصت های مناسب بین شکل ساخت و زندگی  اجتماعی مورد همایت و تداوم را افزایش میدهد و راهکاری مهم در ساخت متمایز است.به عبارت دیگر،بروژه ی  موفق حفاظت باید از تحلیل های کمی ساخت و ترکیب شهری و دیدگاه های مردم در تشخیص کیفیت های اساسی هویت مکان و احساس موقعیت استفاده کنند.اجرای آن توجه را به نیاز به برورش و میدان دادن به حکومت و سیاست عمومی و بیشتر متمرکز بر مکان جلب میکند.ساختار مکان ها عبارت است از مکان به علاوه ی هویت،فضا ساختار فیزیکی تشکیل دهنده ی مکان و در واقع جدا کننده ی بیرون و درون است.هویت به کیفیت کلی درک شده از مکان گفته میشود،هویت جوهره ی اصلی مکان است.هویت هر مکان باید مطابق با خواسته ی مورد نظر از آن مکان باشد.در واقع از مکان میتوان به عنوان فضایی زنده تغییر کرد،مکان یعنی فضایی که در آن زندگی جریان دارد مکان دارای اثری  دو جنبه است،از طرفی حضور انسان و زندگی در جریان در فضا بر روی هویت مکان اثر  میگذارد و از طرف دیگر روح حاکم بر مکان بر انسانها و جریان زندگی آنها موثر است.در نتیجه مکان میتواند بر انسان تاثیر متقابل گذارد،چرا که به واسطه معنایش به ارزش ها و کنش های انسانی جهت میدهد،به همین دلیل،هویت مکان بخشی از هویت شخصی است.هویت جنبه ی مهمی در فرایند برنامه ریزی است.با ایجاد اعتبار و اطمینان محافظت میراثی که در حال حاضر تحت بررسی و مطالعه است میتوان این فرایند را بیشتر اصلاح کرد.در شکل دهی به هویت مکان نقش مفاهیم و تعلقات در ساختار مکان ها با ادراک قوی از مکان مهمتر از توجه به نوع کارکرد و نقش عناصر فیزیکی و فعالیت ها است.

منابع :
1. رضا زاده ، راضیه ، بحران ادراکی رفتاری در فضای شهری ، مجله شهرداریها ضمیمه شماره 33 ویژه نامه 13805
2. رضا زاده ، راضیه ، رویکردی روانشناسانه و جامعه شناسانه به هویت مکانی در شهرهای جدید ، مجموعه مقالات شهرهای جدید ، کتاب دوم ، وزارت مسکن و شهر سازی ، شرکت عمران شهرهای جدید 1385
3. رفیعی زاده ، ناصر ، فرآیند اجتماعی فضای هویت شهر ، مقدمه ای بر شناخت و توانمند سازی هویت ایرانی شهر ایرانی ، مجله آبادی ، شماره 48 پاییز 1384
4. پیران ، هویت شهر ، مجله آبادی ، شماره 48 پاییز 1384
5. نورنبرگ شولتز ، معماری ، حضور ، زبان و مکان ، ترجمه سید احمدیان ، علیزاده ، معمار نشر
6. فلاحت ، محمد صادق حسن مکان و عوامل شکل دهنده آن مفهوم ، نشریه هنرهای زیبا شماره 62 تابستان 1385
7. آلتمن ایروین ، محیط و رفتار اجتماعی ، خلوت فضای شخصی ، قلمرو و ازدحام ترجمه علی نمازیان، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی 1382
8. دانشپور ، سید عبدالهادی ، بازشناسی مفهوم هویت در فضای عمومی شهری (خیابان) نمونه موردی : تهران (خ انقلاب) پایان نامه دکتری دانشگاه تهران 1380
9. افروغ ، عماد ، فضا و نابرابری اجتماعی ، ارائه الگوی برای جدایی گزینی فضایی و پبامدهای آن، پایان
10. نامه دانشگاه تربیت مدرس ، تهران 1377

نسخه اصلی : نشریه شمس سال هشتم / شماره 71 مهرماه 1389
http://www.Omran-hadi.com
1389/08/28